De Zaandijker Pieter Out ( 8 augustus 1830 -11 oktober 1911) was een zoon uit het derde huwelijk dat zijn vader Dirk Dirksz. Out (Westzaandam, gedoopt op 12 oktober 1768) op 61-jarige leeftijd op 15 november 1829 sloot met 27-jarige Antje de Boer uit Westzaan. Dirk Out was eerder getrouwd met Hillegond Claas Klooker en met Guurtje Joon. Hij mocht niet lang genieten van zijn derde huwelijk. Hij overleed op 63-jarige leeftijd op 23 november 1831. Zijn vrouw stierf kort na de geboorte van hun dochter Dirkje op 18 juni 1832. Dirkje zelf overleed op 3 juli 1832.
Start boekhandel P. Out op 2 augustus 1860
Pieter werd na de dood van zijn ouders opgevoed in het Doopsgezinde weeshuis en ontving daar zijn eerste opleiding, daarna ging hij naar Haarlem om te worden opgeleid tot onderwijzer, net als Nicolaas Stark die later voor Pieter van grote waarde zou blijken te zijn. Pieter trouwde op 29 jarige leeftijd op 2 augustus 1860 in Koog aan de Zaan met de 24-jarige Alida Petronella Maria Brandenburg (Amsterdam, 1836- Koog aan de Zaan, 22 juli 1899) en kregen zes zoons en twee dochters. Vier zoons en een dochter stierven binnen een jaar na hun geboorte.
Hij stond kort voor de klas, zocht vervolgens een kantoorbaan omdat hij niet lang kon staan. Omdat de kantoorbaan te weinig verdiende, koos hij voor een zelfstandig bestaan als boekhandelaar. Hij kocht op 2 augustus 1860 een klein winkeltje aan de Hoogstraat van Gerrit Frederiks Huisman (Zaandijk, 16 november 1805) en richtte een handelsdrukkerij, boekhandel en groothandel in schoolbehoeften (leermiddelen) op. Stark, met wie hij in Haarlem de onderwijzersopleiding had gevolgd, was als onderwijzer naar Indië gegaan en had daar boekwerken nodig. Omdat hij wist dat Pieter Out een boekhandel had, bestelde hij deze bij hem. De order, minder dan fl. 18, – was het begin vanéén van de grootste exporthuizen op Indië.
Pieter Out sukkelde met zijn gezondheid. Daarom was per 1 januari 1894 Gerrit Jan Honig als compagnon aangetrokken. Deze kwam per 1 mei 1885 als leerling bij het bedrijf in dienst en werd de medewerker van zijn zoon Dirk. Zijn andere zoon Pieter Johannes beheerde de drukkerij. Pieter Out werkte tot aan zijn dood, op 11 oktober 1911 op 81-jarige leeftijd, bij het bedrijf. Dirk, was in februari 1904 opgenomen in het longlijderssanatorium Oranje Nassau’s oord te Renkum. Daar ontmoette hij Reina Piebenga met wie hij, na zijn herstel, op 2 februari 1905 in Renkum trouwde. Hij stortte na het overlijden van zijn vader in en overleed op 10 december 1911, slechts 47 jaar oud. Op 26 maart 1912 overleed plotseling ook Pieter Johannes, 42 jaar oud. Gerrit Jan Honig, de enig overgebleven firmant, nam vervolgens de leiding in het bedrijf over.
Brand in magazijn van fa. P. Out op 6 februari 1917.
‘S-avonds omstreeks half 12, brak een hevige brand uit in het gebouw “Oost-Indische Compagnie”, van de firma P.Out, aan het Noordeinde, aan Weg en Zaan. Het van steen opgetrokken, betrekkelijk nieuwe gebouw, waarin magazijnen en kantoor waren ondergebracht, brandde hevig. Vanwege de strenge vorst bevroren de spuiten. Daarbij kwam nog dat de Koger spuitgasten deelnamen aan een gekostumeerd feest in “de Waakzaamheid”. De pompers toonden weinig lust hun handspuiten te bedienen. De Zaandamse brandweer werd te hulp geroepen, maar had ook last van de vorst. Het gevolg was dat van het pand en zijn inhoud niet veel meer over bleef. De brandschade aan het gebouw werd hersteld.
Opvolgers van Pieter, Dirk en Pieter Johannes Out:
Gerrit Jan Honig (Zaandijk,24 november 1864-Zaandijk,22 augustus 1955),
Jan W.A. Honig (Zaandijk 2 januari 1899- Zaandijk, 1 mei 1967
Gerrit Jan Honig (Koog aan de Zaan, 2 oktober 1930)
Driemanschap: Andries Josephus Galiart (‘s-Hertogenbosch, 9 juni 1925), Thomas Mathezing (Amsterdam, 19 oktober 1935) en Jan Hendrik Schipper (Koog aan de Zaan, 19 november 1920)
Johannes Smit (Alkmaar, 26 december 1944)
Conservator
Gerrit Jan Honig, zoon van de bekende Jacob Jansz Honig en Neeltje Mulder, was een Zaans historicus. Hij trouwde op 4 augustus 1892 in Zaandijk met de 25-jarige Zaandijkse Aagje Honig (Zaandijk, 22 augustus 1866 -Zaandijk, 1 december 1956). Gerrit en Aagje krijgen vier dochters en twee zoons, onder wie Jan W. A, Honig die later zijn vader zou opvolgen onder meer bij de firma Out. De belangstelling voor de geschiedenis van de Zaanstreek werd bij Gerrit Jan Honig met de paplepel ingegoten. Behalve directeur van boekhandel en drukkerij (P.Out NV) was hij conservator van de door zijn vader bijeengebrachte oudheidkundige verzameling, die in 1890 eigendom van de gemeente Zaandijk was geworden. Zelf bouwde hij ook een omvangrijke historische boekerij op, die na zijn overlijden merendeels bij Beijer in Utrecht werd geveild. De veilingcatalogus telde 2172 nummers. Gerrit Jan Honig droeg in gedrukte vorm veel bij aan de verspreiding van kennis van de geschiedenis van onze streek. Zijn genealogisch-historisch-economische studiën onder de titel “Uit den gulden Bijkorf”(Koog, 1952) zijn het meest bekend.
Naamwijziging in 1932
In een schrijven van juni 1932 maakte Gerrit Jan Honig bekend dat hij de naam van zijn zaak P. Out had veranderd in een “Naamlooze Vennootschap: P.Out NV” en gaf hij de leiding over aan zijn zoon J.W.A. Honig, “tot dusver procuratiehouder”. Hij zelf bleef tot 31 december 1954 aan het bedrijf verbonden als president-commissaris. Deze naamwijziging is niet te vinden in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel en fabrieken. Wel een statutenwijziging (akte 18 juni 1921). Daarin heette de onderneming NV Electrische Drukkerij voorheen P.J. Out te Zaandijk. Jan Willem Adriaan Honig (Zaandijk 2 januari 1899- Zaandijk, 1 mei 1967) ook wel genoemd Jan Weet Alles trouwde op 8 augustus 1929 te Koog aan de Zaan met Alida Maria Bakker (Zaandijk, 29 april 1908- Vorden,8 april 2001). Hij bleef tot aan zijn dood directeur van NV P.J Out.
Door de Tweede Wereldoorlog kwam een einde aan het leveren van schoolboeken aan Nederlands-Indië. Jan W.A. Honig had dat al zien aankomen en was gestart met de verkoop van schoolbehoeften. Op 2 september 1960 vierde de firma haar 100-jarig bestaan met een receptie in de Waakzaamheid. Pieter Out, een kleinzoon van de oprichter van het bedrijf, die verder geen enkele bemoeienis met het bedrijf had, zei bij deze gelegenheid over zijn grootvader: “ondanks zijn zwakke gezondheid werkte hij hard voor zijn zaak en was een toonbeeld van oude degelijkheid. Zijn punctualiteit wat de tijd van afspraken betreft was spreekwoordelijk”. De wapenspreuk van de firma: “Pas op uw tijd” is dan ook van hem afkomstig.
Door uitbreiding van de tak schoolbehoeften sloot NV P. Out op 4 oktober 1969 haar dan al meer dan 100 jaar oude boekwinkel. Gerrit Jan Honig (2 oktober 1930), de zoon van Jan W.A. Honig en Alida Bakker trouwde op 8 november 1956 in Zaandijk met Elly Woudt (Koog aan de Zaan, 30 mei 1933- Krommenie, 7 februari 2011). Gerrit Jan nam, na de dood van zijn vader op 1 mei 1967, zijn directeursfunctie over op 1 oktober 1967. Bij akte, verleden voor D.J. Teenstra notaris te Zaandam is de NV Electrische drukkerij voorheen P.J. Out, door Gerrit Jan Honig, op 27 december 1972 omgezet in een besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (Staatscourant, 1 juni 1973 nr. 105).
Op 1 juni 1974 trad Gerrit Jan Honig af als directeur. De BV P.J. Out kwam vanaf die datum onder leiding van een driemanschap bestaande uit Andries Josephus Galiart, Thomas Mathezing en Jan Hendrik Schipper. Dit duurde niet lang. Mathezing verliet het bedrijf op 1 januari 1976 en Galiart trad op 2 februari 1979 af. Johannes Smit werd op 1 januari 1979 directeur en vanaf 3 januari 1980 ook eigenaar. Op 25 januari 1984 veranderde hij de handelsnaam BV P.J. Out in J. Smit Beheer- en Beleggingsmaatschappij BV, de plaats van vestiging in IJmuiden en de bedrijfsuitoefening. Per die datum hield BV P.J. Out op te bestaan.
De vestigingen van P.J. Out
Voor de Hoogstraat 30,32 en 34 zijn diverse bouwaanvragen te vinden in het gemeente-archief Zaanstad. Tot 1907 vonden diverse uitbreidingen plaats. In 1907 pleegde Out nieuwbouw. De oude kleine winkel met woonhuis werd gesloopt en in 1907 vervangen door een nieuw en praktisch ingedeeld modern gebouw. In juli 1907 waren het bestek en de voorwaarden hiervoor opgeleverd, op 15 augustus werd het bouwen van een kantoorgebouw, binderij met pakhuisruimte te Koog aan de Zaan op het terrein van de gesloopte percelen E76-E78 aanbesteed. Het gehele gebouw moest op 15 oktober 1907 glas- en waterdicht opgeleverd en de gehele oplevering moest op 30 november 1907 geschieden. De laagste aanbieder was W. Stam.
In het voormalige kantoor en de magazijnen van de firma Out van dit uit 1907 daterend gebouw heeft het Gemeentearchief van Zaanstad sinds 1987 onderdak gevonden. Het archief verruilde zijn tijdelijke onderkomens in Zaandam (Huis de Cardinalen aan de Hogendijk en de begane grond van de torenflat op het Prins Bernhardplein) voor deze speciaal tot gemeentelijke archiefbewaarplaats verbouwde locatie. Het Gemeentearchief van Zaanstad zal te zijner tijd verhuizen naar het nieuwe gemeentehuis in Zaandam.
Zaagselpad 1, vanaf 1896 – 1984
Op 11 augustus 1896 (BVZK-2178) vroeg P. Out een bouwvergunning aan om een pand te bouwen aan het Zaagselpad 1. Dit geheel houten voormalige pand van de Boek- en Handelsdrukkerij P.J. Out werd gebouwd net voordat de Woningwet van 1901 het bouwen in hout verbood. De architecten hiervan zijn J. en D. Eilmann uit Zaandam. Het staat op de gemeentelijke monumentenlijst. Het houtskelet is aan de buitenzijde betimmerd met groen geschilderde rabatdelen met daar overheen witgeschilderd lijstwerk, zoals op de hoeken van de bouwdelen en in de voorgevel in de vorm van een Tudorboog. De flauw hellende afgebogen daken van het huis herinneren aan de Engelse landschapsstijl. De decoratieve gebogen lijsten in de voorgevel verwijzen naar de vrije vormgeving van de Jugendstil. De verspringende raamroeden verwijzen naar eerdere toepassing door H.P. Berlage. Op 2 juli 1904 vroeg P. Out een bouwvergun-ning (BVKZ 2179) aan om de drukkerij uit te breiden met een kantoor. In 1960 werd het markante gebouw naar achteren toe uitgebreid en pleegde men groot onderhoud (bouwvergunning BVZK 2180 van 16 mei 1960). Begin jaren tachtig van de 20e eeuw kwam het houten pand in bezit van de toenmalige Cacaofabriek De Zaan. Het werd toen eerst “directiekeet “voor de projectgroep die zich bezighield met de bouw van “de BMO “(branderij/ malerij Oost). Sinds eind jaren tachtig dient het gebouw als bejaardensoos voor de gepensioneerde oud-werkers van het bedrijf.
In 2009 werd het pand gerestaureerd en in december van dat jaar weer als nieuw opgeleverd. Bij deze restauratie kwamen de originele kleuren en de boog in de voorgevel in volle glorie terug.
Breestraat 61, hoek Hyacintstraat 1, 1932-1967 (?)
H. Huisman vroeg op 26 april 1932 een vergunning aan voor het bouwen van een woon-winkelhuis met bergplaats met als adressen Breestraat 61 en Hyacintstraat 1 (BVKZ-0288). Het filiaal van Boekhandel P. Out op de Breestraat 61 werd vanaf 1932 beheerd door de familie Vaderloos, bij wie de nieuwste Dick Bos of Kick Wilstra in de etalage lokte en het hart van de jeugdige Kogers in de jaren ’50 sneller deed kloppen. Wanneer het filiaal van P. Out precies zijn deuren sloot is niet duidelijk, in ieder geval voor 25 februari 1967. Op die datum, verhuisde Zaanlandse Radio, het bedrijf van Dirk van Heijningen (Zaandam, 18 mei 1922) van de Iristraat 87 naar de Hyacintstraat 1 en was daar gehuisvest tot aan zijn liquidatie op 30 april 1979. Daarna zijn er diverse dameskapsalons in geweest, in 2011 is dat Hairstyling Nely.
Bronnen: Typhoon, Zaanlander, Gemeentearchief Zaanstad, het handelsregister van de Kamer van Koophandel en Fabrieken 1921-1985 is te vinden in het Noord-Hollands Archief te Haarlem, In de ban van de Tweeling, Klandizie. In het gemeentearchief Zaanstad ligt 33,5 meter aan archiefmateriaal over 100 jaar firma P. Out, helaas tot nu toe niet openbaar en niet geïnventariseerd.