De Stichting Domineestuin is opgericht in 1979, naar aanleiding van het idee van enkele Zaandijkers om het verval van het eeuwenoude Zaandijker buurtje, bekend als ‘Achter de Kerk’ tegen te gaan.

Hiervoor is een uniek plan ontwikkeld, waarin zowel nieuwbouw, renovatie, als overplaatsing van elders gelegen Zaanse (houtbouw) woningen een belangrijke plaats hebben. Het bijzondere van dit plan is dat de bewoners zelf een belangrijke rol toebedeeld is bij de (op)bouw van hun (eigen) huis. Het plan omvat circa 25 woningen. Ook de infrastructuur van het gebied (o.a. bruggetje en paden) zal worden aangepast aan de gewenste woonsfeer van het buurtje.

De Stichting zet zich verder in voor het scheppen van voorwaarden voor de realisering van andere hout(zelf)bouw-projecten. De Stichting werkt onder andere samen met de Vereniging Vrienden van het Zaanse Huis, Stichting Zaans Schoon en Stichting Frans Mars bij de organisatie van tentoonstellingen over Zaanse houtbouw en bij de realisering van nieuwe houtbouwprojecten in de Zaanstreek.

Verval Domineestuin
In 1977 werd er door een paar bekenden voor het eerst gesproken over het stopzetten van het verdere verval van de buurt achter de kerk “Domineestuin en omstreken”.

Gré en Chiel Pos en de gebroeders Ron en René Sman waren van mening dat er snel gehandeld moest worden om te vermijden dat binnen korte tijd de bulldozers het laatste werk zouden doen: Het begraven van Domineestuin onder een laagje zand. De tijd was er overigens rijp voor. In Assendelft was de groep “Bewoon mij “druk bezig oude pandjes van de sloop te redden. Samenspraak met deze groep werd georganiseerd.

Er ontstond begin 1978 de werkgroep Domineestuin. De eerste taak was het veiligstellen van het, net door de bewoners verlaten, pandje Domineestuin 5. Er was al gauw een kandidaat gevonden die op het huisje wilde passen door er voorlopig in te gaan wonen.

Zaans Schoon
Op een ander front werd ook strijd geleverd: Zaans Schoon verzette zich, in het kader van de ontwikkeling van het nieuwbouwplan “Donker “hevig en met succes tegen sloop van de huizen en demping van de sloten in Domineestuin en omstreken. Stopzetten van afbraak en verval werd door de toenmalige werkgroep Domineestuin niet voldoende geacht.

Er diende gestreefd te worden naar een nieuwe opzet van het buurtje volgens de volgende principes:

• de open plekken dienden opgevuld te worden met bij voorkeur nieuwe huisjes, waarbij zelfbouw door de bewoners, tevens eigenaars, voorop zal staan; de bouwkosten zouden hierdoor aanzienlijk kunnen worden beperkt.
• de huisjes zullen in Zaanse houtbouw moeten worden uitgevoerd.

Stichting Domineestuin
Het maken van plannen en het “verkopen “van deze plannen aan de gemeente kostte veel energie. Teneinde de ernst van de bedoelingen van de werkgroep met Domineestuin en omstreken te onderstrepen werd op 5 mei 1979 de Stichting Domineestuin opgericht.

Gemeente Zaanstad
Met de Gemeente werd vervolgens gesproken over

• de overdracht van de slooppandjes Domineestuin 5 en Nieuwe Vaartkade 9 aan kandidaten die deze huisjes wilden renoveren en vervolgens bewonen
• de realisering van de opvulling van de open plekken met rond 20 nieuwe respectievelijk oude huisjes van elders
• de voorwaarden voor erfpacht van de percelen grond in Dominees-tuin en omstreken.

Het Gemeentebestuur van Zaanstad nam aanvankelijk een afwachtende houding aan. Blijkbaar was zij nog niet zo ingesteld op dergelijke initiatieven uit de burgerij. Het plan zou overigens de Gemeente “geen windeieren leggen”: de jaarlijkse besomming aan erfpacht van dit stuk “verloren “1 Zaandijk zal rond 40.000 gulden bedragen. Het was pas op 7 oktober 1982 dat de Gemeenteraad accoord ging met de voorwaarden (erfpacht) voor dit plan.

Betrokkenheid
Er is vanaf deze datum hard gewerkt door velen om het plan verder uit te voeren. Ontwerpen, detailleren, kostenbegrotingen maken, financiering rondmaken. Een taak waarmee elke kandidaat voor een huisje op Domineestuin werd belast.

Saamhorigheid
Elkaar helpen was niet alleen een voorwaarde om de bouw van ieder huisje goed voor elkaar te krijgen, doch ook om een echt buurtje te vormen, waarin saamhorigheid een kenmerk is. Hierop “tekent “een kandidaat zich in als hij zich meldt voor een huisje op Domineestuin.