Gemeente Zaanstad is 23 gemeentelijke monumenten rijker. Het gaat onder meer om de begraafplaats Kogerkerk in Koog aan de Zaan, arbeiderswoningen aan de Westzijde in Zaandam, de Honigfabriek, de Verkadevilla en het Speeltuinhuis in Krommenie. Door deze gebouwen aan te wijzen als gemeentelijk monument, worden zij beschermd en zo bewaard voor de toekomst. 

Wethouder Monumenten en Erfgoed, Natasja Groothuismink: ‘De geschiedenis van de Zaanstreek is zo rijk en bijzonder, daar moeten we trots op zijn. En goed voor zorgen. Door gebouwen  aan te wijzen als monument, beschermen we deze gebouwen voor de toekomst. Ook kunnen we eigenaren van monumenten financieel en met advies ondersteunen bij bijvoorbeeld restauratie van hun monument.’

Begraafplaats van de Kogerkerk, Koog aan de Zaan
De begraafplaats is van architectonisch belang vanwege haar relatie met het van rijkswege beschermde kerkgebouw en als voorbeeld van een dorpsbegraafplaats aangelegd in de 17e eeuw, uitgebreid in de 18e en heringedeeld in de 19e eeuw. De verschijningsvorm kenmerkt zich in het bijzonder door de sobere (Doopsgezinde) grafcultuur van de Zaanstreek. Het bij dit complex behorende lijkenhuisje ondersteund het ontwerp van de begraafplaats en stamt uit de vroege 20e eeuw.

De begraafplaats is van funerair-historisch belang als verwijst naar de lokale ontstaansgeschiedenis van, voor een belangrijk deel doopsgezinde, geloofsbeleving van Koog aan de Zaan, in het bijzonder vanwege het feit dat dit de rustplaats is van belangrijke lokale en regionale ondernemers en industriëlen, burgemeesters, notabelen en arbeiders uit de vele fabrieken in de omgeving.

De begraafplaats, die bij de aanleg buiten het dorp en in den beginne buiten het eerste kerkgebouw geplaatst was, is van stedenbouwkundige waarde vanwege de historisch ruimtelijke positie die het inneemt in het gegroeide dorpscentrum van Koog aan de Zaan. Van waarde is ook de structuur van de begraafplaats met een pad waarlangs aan beide zijden bomen (linden vanwege de betekenis), de omzoming met bomen en de invulling met gras waar de zerken in geplaatst zijn.

Zuideinde 72 t/m 100, Koog aan de Zaan (Honigfabriek)
Het fabriekscomplex is van belang als voorbeeld van de industriële ontwikkeling in de Zaanstreek in de 20e eeuw, specifiek de voedingsmiddelenindustrie. In het bijzonder als oorspronkelijk onderdeel van de fabrieken van de bekende Zaanse fabrikantenfamilie Honig. Tastbaar overblijfsel van de opkomst en groei van de Zaanse industrie in de 20ste eeuw, de tweede Zaanse bloeiperiode. De fabrieken van Honig zijn bepalend geweest voor de geschiedenis van de Zaanstreek en in het bijzonder voor Koog aan de Zaan. Deze voormalige fabriek heeft zeldzaamheidswaarde als oorspronkelijk onderdeel van de 20e eeuwse industrialisatie aan de Zaan. Er stonden in de 19e en groot deel van de 20ste eeuw vele fabrieken aan de Zaan. Veel van deze fabrieken zijn al verdwenen en daarom worden dit soort fabriekscomplexen langs de Zaan zeldzaam. Fabrieken waarbij de bouwgeschiedenis vanaf oprichting nog herkenbaar aanwezig is zijn zeer zeldzaam.

Lagedijk 33, Zaandijk
Het pand heeft architectuurhistorische waarde als voorbeeld van een 19e eeuwse, vrijstaande kantoorvilla in eclectische bouwstijl die met name in de voorgevel tot uitdrukking komt naar ontwerp van het vrij bekende Zaanse architectenduo J. en D. Eilmann. Het pand heeft cultuurhistorische waarde als onderdeel van de bewoningsgeschiedenis van Zaandijk en de Lagedijk. De kantoorvilla voor de Zaanse verzekeringsmaatschappij die werd opgericht en bestuurd door Zaanse notabelen, maakt deel uit van de economische geschiedenis van de Zaanstreek, die met name in de 18e en 19e eeuw een bloeiperiode kende. De gemetselde gevels met decoraties en de houten dakconstructie evenals diverse interieuronderdelen zijn nog gaaf.

Guisweg 41, Zaandijk
Het pand is van hoge cultuurhistorische waarde als een voorbeeld van een eenvoudig arbeidershuis in Zaanse houtbouw daterend uit het begin van de 18e eeuw. Het pand is van hoge stedenbouwkundige/situationele waarde als één van de weinig nog bestaande oorspronkelijke houten panden die vanaf de 17e eeuw aan het Guispad werden gebouwd. Het pand is hiermee een belangrijk restant van de lange ontwikkelingsgeschiedenis van de Guisweg, Het Kerckpadt en het Guispad, de voorlopers van de Guisweg, één van de oudste verbindingsroutes over land in de Zaanstreek. Het karakter van dit gebied en de bebouwing. In dit gebied zijn de afgelopen eeuw zeer sterk veranderd ten koste van de kleinschaligheid. Juist daarom is het behoud van de nog beperkt aanwezige oorspronkelijke bebouwing gewenst. Het pand is één van de weinige nog aanwezige getuigen van de geschiedenis van dit deel van Zaandijk. Het pand is van bouwhistorische waarde vanwege de onderdelen die iets vertellen over de wijze van bouwen en wonen in een eenvoudig houten woning in de Zaanstreek aan het begin van de 18e eeuw.