Onze streek staat wereldwijd bekend om zijn goede cacao. Vraag aan een handelaar die cacao koopt voor de chocolade-industrie wat de beste cacao ter wereld is en negen van de tien zullen antwoorden “De Hollandse”.

De Zaanstreek neemt daar een vooraanstaande plaats in.

Zeker op het gebied van de poeders waarin Olam Cacao met zijn fabrieken in Wormer en Koog met de naam “De Zaan” op het allerhoogste niveau presteren. Cargill met Gerkens cacao in Zaandam en Wormer is echter een geduchte concurrent geworden door de jaren heen en daardoor is het noodzakelijk voor beide giganten om te blijven zoeken naar nieuwe producten en verbeteringen c.q. uitbreidingen in het productieproces om die positie te behouden.

Door Thijs de Gooijer

Als we het hebben over “Door de jaren heen” heb ik een aantal belangrijke mijlpalen in de cacaowereld eens op een rijtje gezet.

1150 – Al in de 12^e eeuw kregen geliefden voor hun huwelijksnacht koppen cacao te drinken. Het oude Indiaanse volk de Maya’s schreven natuurlijke krachten toe aan de cacaoboon.

1502 – Columbus kwam in aanraking met cacao in Nicaragua. Hij kreeg van de Indiaanse bevolking een kop te drinken en moest toegeven dat het een heerlijke ietwat bittere smaak had. Hij zocht echter goud en zilver in die landen en besteedde er verder geen aandacht aan.

1519 – De Spaanse conquistador Hernando Cortez zag de cacao-plantages in Mexico bij de Azteken en onderkende daar de mogelijkheden om geld te verdienen aan cacao. In 1528 bracht hij de eerste cacao naar het hof in Spanje. Daar zou de godendrank een geheim blijven voor bijna 100 jaren…….

1590 – Hollandse kapers en piraten hadden al eens cacaobonen gevonden aan boord van uitgemaakte Spaanse schepen maar kieperden deze samen met de Spaanse bemanning overboord omdat men dacht dat het geitenkeutels waren. Echter, aan het eind van de 16^e eeuw wist men dat er cacaokoekjes van werden gemaakt en werden de bonen mee naar Holland genomen. In Zeeland stond zelfs een schuurtje waarin deze bonen tot “broodjes” werden vermaakt.

1615 – Anna van Oostenrijk, een Spaanse prinses introduceert de cacao aan het Franse hof. Het is een sensatie daar en de drank vindt grote aftrek in de betere en rijke kringen.

1657 – Een Fransman opent de eerste gelegenheid in Londen waar cacao kan worden gedronken.

1671 – Door een onhandige keukenhulp en een chef die losse handjes had wordt bij toeval in Frankrijk de “Praline” uitgevonden. Zie aflevering De Zaanstreek- cocoa-valley deel 1.

1678 – In het Amazone-gebied worden uitgestrekte bossen gevonden met wilde cacaobomen.

1697 – De burgemeester van Zurich krijgt voor het eerst Cacao te drinken bij zijn bezoek aan Brussel. Hij is er zeer opgewonden van……zijn verhalen zijn er de oorzaak van dat in zijn stad een chocolade-gekte ontstaat.

1711 – Koning Karel de 6^e verhuist met zijn gehele hofhouding van Madrid naar Wenen en introduceert daar het gebruik van cacao en chocolade.

1724 – De mythe dat cacao zowel bij mannen als vrouwen de liefdesdrang versterkt krijgt gestalte…..De vooraanstaande Dr. Joachim Rauch publiceert een artikel waarin hij stelt dat het gebruik van cacao moet worden verboden aan de zusters en broeders in de kloosters. Dit vanwege de onzedige handelingen die daar zouden plaatsvinden. Hij geeft pikante details en wordt vanwege die details geschorst. Zijn artikel wordt uit de handel genomen.

1756 – Er gaan verhalen dat in dat jaar de eerste echte cacaofabriek is opgericht in Duitsland… echter, in de Zaanstreek was er een molen met de naam “Het chocolaadje”. En die naam gaven ze hier niet aan die molen omdat er krijt werd gemalen.

1778 – In Parijs wordt cacao verperst door middel van een pers die door hydrauliek wordt aangedreven. Zo verkreeg men meer cacaoboter dan op de manier zoals wij toen in de Zaanstreek kenden. Met de door de molens aangedreven slaghei.

1809 – Hendrik de Jong legt met de aankoop van het molentje “De Zaanstroom” de basis voor het latere cacaobedrijf Cacao de Jong te Wormerveer.

1810 –  Venezuela heeft de leidende positie in de cacaowereld. Als Spanje even de teugels laat vieren in die streken neemt Nederland direct de positie over als belangrijkste handelspartner.

1813 – W.J.Boon begint met een molen “De Boonakker” aan het Schoolpad te Wormerveer een bedrijfje in cacao. Dit bedrijf werd later bekend door zijn koetjes-repen.

1822 –  Brazilië begint grote cacaoplantages aan te leggen. Zij verdringen later Venezuela als belangrijkste cacao-leverancier.

1825 – P.Grootes te Westzaan koopt molen “De Jonge Dirk”.  Later omgedoopt als “De Paradijsvogel”.  Het merk Grootes werd wereldberoemd en won vele, vele prijzen.

1828  –  De Nederlander Van Houten ontwikkelt het Dutching-process. Door dit proces is de cacao makkelijker te verpersen en krijgt een mildere smaak. De cacaodrank wordt daardoor lichter en veel beter te drinken. Hij vraagt en krijgt patent op zijn proces.

1841 –  In St. Petersburg wordt door extractie het geneesmiddel Theobromine uit cacaobonen gehaald.

1870 – J.Pette Hzn. Legt de basis voor het latere cacaobedrijf Pette te Wormerveer

1875 – De Zwitser Mr. Peter ontwikkelt de melkchocolade. Dit product zou een enorme groei op de wereldmarkt krijgen. Op dit moment wordt er meer melkchocolade gegeten als pure chocolade.

1880 – Rudolph Lindt introduceert de eerste chocolade die op de tong smelt en niet in de hand.

1911 – Een groep ondernemers met de naam “De Onderneming” richt de N.V. Chocoladefabriek “De Zaan” op. Er werden 60 aandelen uitgegeven van 500 gulden elk. De latere sterkhouder en ontwikkelaar van de fabriek Jan Huijsman had op dat moment van oprichting slechts 1 aandeel in zijn bezit.

1921 – Wessanen te Wormerveer bouwt aan de Veerdijk een cacaofabriek met de naam “De Mooriaan”. Dit bedrijf is nu eigendom van Olam Cocoa uit Singapore evenals Cacao de Zaan te Koog.

In onze streek zijn nog veel, veel meer bedrijven en bedrijfjes geweest die een rol in de cacao hebben gespeeld en hebben geleid tot de huidige situatie in de Zaanstreek. Cacaofabrieken te over… Hollandia te Koog, Nicolaas Wit (Nicolet) te Zaandijk en Krommenie, TOC te Zaandijk,  Zaanland te Assendelft, Holland te Zaandam,  “Arriba” te Zaandijk,  Francken te Koog, Schoemaker te Zaandam, Stuurman te Zaandam, Gerkens in Wormer. Keijzer en Stolp te Wormerveer, Gerkens te Wormer en natuurlijk bedrijven als Verkade en Albert Heijn.

Vele zijn opgehouden, sommige zijn gebleven. Dat alles gebeurde in de Zaanstreek met zijn geweldige cacaohistorie, de balen, de boten en dekschuiten, de overslag, het werk, de fabrieken en de geurtjes, we willen en kunnen het niet missen.

PS: de plaatjes zijn zogenaamde zwartjes die werden uitgegeven rond 1900 door de Zaanse bedrijven.