Bij mijn omzwervingen door de digitale beeldbank van het Gemeentearchief stuitte ik bij herhaling op het Smaal. Op de eerste blik moest het een straat zijn in Oud Koog. Maar waar? Uit de oude foto ’s word je niet wijs, je ziet geen toegang tot de straat. En dat klopt.

Een blik vanaf hetzelfde standpunt. De werkelijkheid om ons heen verandert in de loop der jaren: de mens zet het landschap naar zijn hand. Steeds op basis van de nieuwste, eigentijdse inzichten. Als die veranderingen zichtbaar worden gemaakt, verbazen latere generaties zich vaak over de aanblik van het verleden.

Het was ook geen ‘straat’, maar een pad. En wel een pad dat zijn naam eer aan deed. Want Smaal is een verbastering van ‘smal’. Een smal pad dus. Tussen en parallel aan het Breedweer (vroeger ook een pad met wegsloot) en de Eendrachtstraat (vroeger het Varkenspad met wegsloot naar de molen het Varken). Ergens aan het Zuideinde ter hoogte van de Kerk van de Nazarener. Maar waar?

Verbetering van de volkshuisvesting
Eind jaren vijftig van de vorige eeuw ging er een golf van vernieuwing door ons land. Zo ook door de gemeente Koog aan de Zaan. De gemeente was bezig met de ontwikkeling van een ‘komplan’, een plan voor de ontwikkeling van de dorpskom, met als zwaartepunt verbetering van de infrastructuur en de volkshuisvesting. Het Smaal lag tamelijk geïsoleerd tussen het Breedweer en de Eendrachtstraat. Vijf woonhuizen Smaal 2, 4, 6, 8 en 10 lagen aan het pad.

In verband met het ‘vast te stellen komplan voor het deel der gemeente, gelegen ten zuiden van de Leliestraat komen voorschriften voor, welke tot gevolg zullen hebben dat onder meer de percelen Zuideinde 11, Smaal 2, 4, 6, 8 plaats moeten maken voor andere bebouwing’. Als consequentie hiervan werden voornoemde panden in 1958 ‘in het belang van de verbetering van de volkshuisvesting’ voor de som van 12.500 gulden van eigenaar P. de Boer Gzn aangekocht.

De ‘Verordening tot regeling van de aard der bebouwing en het gebruik der gronden, gelegen in de bebouwde kom, ten zuiden van de Leliestraat’ werd op 16 december 1958 per raadsbesluit vastgesteld en door Gedeputeerde Staten van Noord-Holland geaccordeerd. In 1963 kocht de gemeente het laatste pand, Smaal 10, voor 4975 gulden van eigenaar Jac. Homburg.

Raadsel opgelost
Henny van der Horst-Sikkema nam contact op met mij en kon me meer vertellen over dit buurtje. Zo ging ondergetekende naar de Zuiderkerkstraat 20 in Oud Koog. Op de koffie bij moeder Sikkema (76), voorheen Smaal 4. Aanwezig waren tevens haar vijf dochters: Henny (1953), Alie (1954), Gré (1955), Ria (1957) en Jikkiena (1961). De herinneringen kwamen los en de verhalen.

Gezellig buurtje
Het Smaal was een smal pad vanaf het Zuideinde, tussen het Breedweer en de Eendrachtstraat, dat dood liep. Er stonden vijf huizen aan: op nummer 2 woonde banketbakker Smit, die vroeger zijn winkel had aan het kruispunt bij de Alexanderbrug, op 4 de familie Sikkema, op 6 de familie Boon, op 8 de familie Bokeman en op 10 de weduwnaar Scheepbouwer. Het was een gezellig buurtje. Ons kent ons. Er was altijd wel wat te doen en bij de Sikkema’s was het de herberg De Zoete Inval. Moeder Sikkema zette een pan soep op tafel en iedereen was welkom. Vader Sikkema liep wekelijks met de voetbalpool en vulde samen met de familie Deumers de rijtjes in. In 1959 vielen zij in de prijzen: 25.000 gulden! Die moesten ze wel delen, ieder 12.500 gulden. Maar dat mocht de pret niet drukken. Henny: ”Dat betekende een mooie radiokast, een televisie, nieuwe kleding en een nieuwe eethoek en een fantastische Sinterklaas dat jaar. Om nooit meer te vergeten”.

Afgebroken
De Sikkema’s zijn er in 1956 komen wonen. Voorheen woonden ze in Zaandam in de Jonge Arnoldusstraat en op het Rustenburg. Het houten huis verkeerde bepaald niet in topconditie. ’s Winters kwam de sneeuw door de kieren van het dak heen. ‘In het kader van de verbetering van de volkshuisvesting’ werd het door de toenmalige gemeente Koog aan de Zaan onbewoonbaar verklaard. In 1965 verhuisde de familie Sikkema naar de Jan Bestevaerstraat 38. Het buurtje werd afgebroken. Er kwam nieuwbouw op.

Tegenwoordig
Sinds 1977 woont moeder Sikkema in de Zuiderkerkstraat 20. Vader Sikkema is in 2004 overleden. Ze hebben elkaar leren kennen in 1950 op een zogenaamde ‘billenavond’: op woensdagavond flaneerden de Zaanse jongens en meisjes dan groepsgewijs in de Westzijde om elkaar te bekijken en of er nog ‘wat versierd’ kon worden. De dochters zijn allemaal getrouwd en uitgevlogen, maar wel in de Zaanstreek blijven wonen. Alie (Emmastraat) en Gré (Narcisstraat) dichtbij, Ria (Schans, Zaandijk) en Henny (Beukenlaan, Zaandijk) op een boogscheut, alleen Jikkiena zoekt het verder: Wormerveer, maar dat is dan ook een gladoor. De overige families van het Smaal hebben zij uit het oog verloren.

Peter Luijsterburg

Dit artikel heeft in de rubriek Zaanse wijken van De Zaankanter gestaan op 14 april 2010