Vermoedelijk is de straat vernoemd naar één van de eigenaren van de molen De Bestevaer, staande aan het Delft in Assendelft. Wanneer de molen werd gebouwd is onbekend. Wel is bekend dat Jan Claaszoon Bestevaer op 7 juli 1651 ¼ part van de oliemolen kocht van de broers Claas en Cornelis Baartszoon Boschman en van de oliemolen een papiermolen maakte. De molen werd gesloopt in 1849. Jan Bestevaer woonde en werkte in deze papiermolen die bekend stond als Jan Bestevaers molen. Hij overleed op 2 november 1702 in Koog aan de Zaan.

Wat was er eerder de naam Jan Bestevaerspad of het Piet Tuinenpad? Bronnen zoals Gosse Oosterbaan, Gerard Woudt en Lambertus van Calcar bieden hierover geen uitsluitsel. Gerard Woudt zelf geboren in 1945 in de Jan Bestevaerstraat schrijft in: ‘Een jongetje uit de Bestevaerstraat vertelt’ dat de naam Piet Tuinenpad komt van een bewoner van het pad, Piet Krom, en dat voor het Jan Bestevaerspad in 1754 een padreglement is opgesteld. Lambertus van Calcar schrijft in zijn dagboek over een aantekening van zijn vader uit 1886 dat een eeuw eerder Piet Krom een van de bewoners was van het Jan Bestevaerspad en een appel- en perenboomgaard bezat. Daarom kreeg het Jan Bestevaerspad de bijnaam Piet Tuinenpad. Pieter Krom (geboren op 17 mei 1778 en op 10 juni 1802 getrouwd met Neeltje Admiraal) woonde eind 18e eeuw inderdaad op het Jan Bestevaerspad. Deze Pieter Krom was niet de eerste bewoner van het pad. Er was namelijk al een padreglement in 1754. De vraag is of het de eerste eigenaar van de appel- en perenboomgaard en naamgever is van het Piet Tuinenpad of dat zijn grootvader Pieter Krom dat is.

De appelboomgaard en de daarbij staande huizen werden op een openbare veiling gehouden op zaterdag, 23 juli 1898 in het lokaal “De Waakzaamheid” aangekocht door de Cooperatieve Handelsvereniging ‘Ons belang’. De grond werd bouwrijp gemaakt, en er kwam een weg waarmee een verbinding met het pad tot stand werd gebracht. De appelbomen hadden in 1901 reeds plaats gemaakt voor vier stenen dubbele woonhuizen en een pakhuis. Tussen 1905 en 1909 krijgt het Jan Bestevaerspad de naam Jan Bestevaerstraat.

Enkele bekende bewoners in de 19e eeuw
Felicien Bobeldijk was een impressionistisch schilder en werd geboren op 17 oktober 1876. Met zijn moeder en vier zussen en broers woonde hij vanaf zijn geboorte tot 1897 in de, wat toen nog Jan Bestevaerspad of Piet Tuinenpad heette. Toen hij in Amsterdam woonde, schreef hij een boek over zijn jeugd in de Jan Bestevaerstraat. Het boek verscheen in 1934 onder de titel: Een jeugd aan de Zaan: jeugdprentjes. Op 31 januari 1964 overleed hij in Amsterdam.

In zijn boek vertelde hij in zijn prentje Een oude vriend over Lambertus van Calcar. Lambertus was een buurman van Bobeldijk en woonde vanaf 1857 in de Jan Bestevaerstraat 274. Hij kreeg op 23-jarige leeftijd bij het metselen een ongeluk en raakte voor het leven verlamd. Hij hield van 1869 tot 1904 een dagboek bij dat veel informatie bevat over het leven in de Jan Bestevaerstraat.

Bobeldijk was niet de enige kunstenaar die in de Jan Bestevaerstraat heeft gewoond. Ook Jan Adam Zandleven woonde in deze Koogse straat en wel van 1868 tot 1898. Hij werd geboren op 6 februari 1868 in Koog aan de Zaan als zoon van Thomas Zandleven (1842-1932) en Anna Maria van Soll (1848-1894). Jan Adam trouwde op 17 september 1895 te Koog aan de Zaan met Janke Piebenga en werkte tot 1901 in de zaak van zijn vader Thomas Zandleven, fabrikant en koopman in verfwaren. In 1898 ging hij in Beverwijk wonen. Vanaf 1901 kon Zandleven zich geheel op zijn schilderkunst richten, dankzij de financiële ondersteuning van Henk Bremmer.

Levendige straat met veel bedrijvigheid rond 1900
In 1890 waren er, zo is te lezen in het dagboek van Lambertus van Calcar, 44 huisgezinnen op het pad gevestigd. In 1901 bleek dat aantal met circa 20% te zijn toegenomen tot 53 huishoudens, 232 personen. Van Calcar noemde in 1901 het Jan Bestevaerspad het drukste pad van de Koog. Het pad was 265 meter lang rondom de eeuwwisseling. Gezien de vele op het pad gevestigde bedrijven of bedrijfjes moet het pad in deze periode inderdaad een drukke, levendige, maar ook welvarende indruk hebben gemaakt.

In het dagboek worden de volgende bedrijven genoemd:
1 koperslagerij
4 kruidenierswinkels
1 aardappelaffaire
1 bakkerij
2 boerderijen
1 zakkenhandel en zakkenverstellerij, van broer Nico
1 schilderaffaire
1 brandstoffenaffaire
1 galanteriezaak (van broer Pieter)
1 papierenzakkenplakkerij
1 metselaarszaak
1 cacao-fabriek Francken
1 scheepstimmerwerf (Swart)
1 verffabrie;
1 barbiersaffaire

Op de werf van Tijs Teer
Matthijs Teer had zijn blinde vader Jacob Teer (getrouwd met Neeltje Doves) opgevolgd als eigenaar van de scheepswerf in Zaandijk. De werf in Zaandijk werd op 31 december 1918 opgeheven. Teer, die op 25-jarige leeftijd op 23 juni 1910 in Zaandijk met de 25-jarige Clasina Maria Ero was getrouwd, nam de houten scheepstimmerwerf van Jozef Swart aan het Piettuinenpad (Jan Bestevaerstraat) te Koog over en zette daar het bedrijf voort. Op de plek van de werf in Zaandijk (woning en timmerschuur behorend bij de houten scheepstimmerwerf aan het einde van het Arie de Bruinspad), vestigden zich respectievelijk een kleuterschool en een in 2011 gesloten bloedbank.

Op de plek waar Swart en na 31 december 1918 Teer aan de Jan Bestevaerstraat te Koog de schepen opkalefater-de staan nu duplex-woningen. Duplexwoningen zijn tijdelijke in een boven- en benedenwoning of 2 etagewoningen opge-splitste eensgezinswoningen, die na de tweede wereldoorlog zijn gebouwd.

Anno nu is van die bedrijvigheid niet veel meer te vinden. Zelfs het karakteristieke bedrijfspand Jan Bestevaerstraat 60 wordt op dit moment verbouwd tot appartementencomplex.

Jan Bestevaerstraat 60
J.A. Francken opende in 1899 zijn cacaofabriek in de Jan Bestevaerstraat 60: Francken Cacao- en Chocoladefabriek & Co. Het bedrijf ontsnapte in 1911 aan een fatale brand. Net gearriveerd personeel reageerde alert en bluste de brand in de fabriek. Na de Eerste Wereldoorlog braken moeilijke tijden aan. De cacaofabriek in de Jan Bestevaerstraat redde het niet in zijn eentje en moest fuseren met Caspar Flick uit Amsterdam. Ze gingen verder als de N.V. Cacao-Unie, die in 1924 werd opgeheven.

Caspar Flick begon in 1745 een chocoladefabriekje in de Nes in Amsterdam. Hij is de uitvinder van een flik of flikje. Dit is een besuikerd rond chocolaatje of chocoladekoekje met een bolle en een platte kant. In 1799 nam Jan Dekker het chocoladebedrijfje over als ‘Erven Caspar Flick & Co’. Ze maakten onder meer ‘flikjes’, chocolaatjes waar in 1811 al namaak van op de markt kwam. In 1872 was een ‘flickje’ nog een besuikerd, rond chocoladekoekje; in 1899 waren de suikererwtjes’ van de chocola af. Toen Droste deze ‘flikjes’ op de markt bracht, waren het platte chocoladelekkernijen gerangschikt in een speciaal model doosje.

Jan Bestevaerstraat 60 was van circa 1930 tot 1968 het onderkomen voor de N.V. P.A. Alphenaar. Alphenaar werd in 1927 opgericht in Zaandijk als cartonnagefabriek. In 1954 besloot het bedrijf zich te specialiseren in stanswerk en werd daardoor vooral afleveringsbedrijf voor de grafische industrie. Het bedrijf groeide uit zijn jasje en verhuisde in 1968 naar de Industrieweg nr. 13 in Wormerveer. In 1991 was Alphenaar één van de grootste afwerkingsbedrijven van grafische producten en had het bedrijf 80 werknemers in dienst.

Het laatste bedrijf dat van dit pand gebruik maakte was Art of Printing die van 2000 tot 2007 T-shirts, sweaters, tassen en sportkleding bedrukte. Op dit moment wordt het ooit eens zo karakteristieke fabriekspand omgetoverd in vier appartementen. De loodsen zijn al eerder vervangen door een rijtje eensgezinswoningen.

Bronnen:
Een gekortwiekte huismusch van Rita Hooijschuur, Dagboek van Lambertus van Calcar, Notytzyeboek van Claas Ariszoon Caeskoper, Cacao langs de zaan: de molens-de fabrieken van Thijs de Gooijer, Tweeling in de ban van Gosse Oosterbaan, “Een jongetje uit de Bestevaerstraat vertelt” van Gerard Woudt. Het Zaanse namen Lexicon van Dick Kerssens
Foto’s: Johan Kruiver, GAZ, http://www.zandleven.nl