Het verhaal van Teunis Olij en de T.O.C. en de latere N.V. Zaanlandsche Cacaofabriek v/h Teun Olij & Comp. Teunis Olij (geb. 1854 in Purmerend, overleden te Beverwijk 1912) was in 1878 getrouwd met Trijntje van Twisk geb. 1851 in Wijde Wormer, overleden te Wijk aan Zee 1920).
Hij was ondernemer en stond in 1882 ingeschreven als “pelder” in Zaandijk. Naast het pellen handelde hij in gort, paarlgort, java rijst enz. Op zijn zakelijke briefpapier en reclamekaart stonden diverse gewonnen medailles van zijn gepelde producten afgebeeld.
Volksweerbaarheid
Teunis was naast zijn werk actief betrokken bij het oprichten van de landelijke vereniging “Volksweerbaarheid” in 1890. A. E. Dudok van Heel was de initiator. De moedervereniging zetelde in Utrecht en ijverde met succes voor gymnastiek in en buiten het onderwijs, voor tucht en morele opvoeding en voor schietbanen in elk dorp. Vooral de Tweede Boerenoorlog in Zuid-Afrika (1899-1902) bracht het idee van een gewapend, weerbaar volk opnieuw onder de aandacht – ook van de politici – en bezorgde de vereniging tijdelijk een grote aanwas van leden. Op 5 oktober 1900 werd in Zaandam een onderafdeling opgericht.
Compagnonschap in de firma Kamphuijs en Olij
In 1894 kocht Meindert Kamphuijs molen “De Wezel” in Koog aan de Zaan t.b.v. cacaoproductie. Teunis werd kort daarna zijn compagnon in de firma Kamphuijs & Olij. Molen “De Wezel” werd nog voor de eeuwwisseling ontdaan van zijn wieken en voorzien van een stoommachine. In 1905 werd de molen geheel gesloopt en vervangen t.b.v. de nieuwbouw van de cacao- en chocoladefabriek “Hollandia” die in bedrijf was tot de grote brand in 1934. De productie werd na de brand opgevat vanuit het Engelse Hull alwaar het bedrijf in 1997 werd overgenomen door ADM Cocoa. In 2010 werd ook dit bedrijf gesloten.
Op de plek van cacaofabriek “Hollandia” staat tegenwoordig Sonneborn, voorheen Witco en daarvoor Jonk, aan de Wezelstraat. In 1900 kochten Meindert en Teunis ook de molen “Het Jonge Big” aan de Sluissloot te Zaandijk om er cacaoboter mee te persen. “Het Jonge Big” was toen al geen oliemolen meer, hij was een zogenaamde “poeiermolen”. Dat wil zeggen dat uit cacaoafval (door olieslagers “poeier” genoemd) boter werd geperst door middel van het slagwerk.
De T.O.C.& Comp. In 1900 begon Teunis, niet met Meindert Kamphuijs maar met een andere compagnon, in pakhuis ‘t Kalf aan de Lagedijk te Zaandijk met cacaoverwerking. Pakhuis ’t Kalf was gesitueerd op de plek van de woningen die gelegen zijn naast het hotel “De 5 Broers”. Rechts van het pakhuis stond in het verleden het pand van Oenen, viswinkel, palingrokerij en bioscoop ineen.
Bouw cacao- en chocoladefabriek De Zwaan Achter pakhuis ’t Kalf” werd, wegens ruimtegebrek, in 1905 een fabriekspand gebouwd genaamd: “Cacao- en chocoladefabriek De Zwaan”. Bovenop het pand stonden de kenmerkende letters T.O.C. De firma Koeman, handel in lampen, gebruikte na het vertrek van de T.O.C. de panden.
In 1909 kwam Gustaaf Bakker in dienst van de firma als vertegenwoordiger, hij werd achtereenvolgens procuratiehouder, adj.directeur en uiteindelijk, na het vertrek van Teunis, directeur. In 1911 trok Teunis zich terug uit het bedrijf en verkocht de molens “De Os” en “De Grauwe Gans” voor 12.000 gulden aan de firma Kamphuijs en Olij. Teunis was inmiddels al uit de Zaanstreek vertrokken en was toentertijd woonachtig in Beverwijk waar hij in 1912 op slechts 58-jarige leeftijd overleed.
In 1913 werd de akte van oprichting van “N.V. Zaanlandsche Cacaofabriek v/h T. Olij en Comp.” in het handelsregister ingeschreven. In 1917 was er brand in de in 1905 gebouwde cacao- en chocoladefabriek “De Zwaan”.
Bezittingen
Enkele molens/panden die door de jaren heen in het bezit zijn geweest van Teunis Olij en zijn compagnons/opvolgers zijn: De Grauwe Gans (1878-1913), De Os, (1903-1913) en de Sint Willibrordes (jaren ’30). Ook is de koekfabriek van Van Delft in de jaren ’50 nog even in het bezit geweest van de N.V. Zaanlandsche Cacaofabriek. Zij verplaatsten het bedrijf in de jaren vijftig naar Harderwijk alwaar het nu nog produceert onder de naam Van Delft. Op woensdag 12 november 1958 vond in “Ons Huis” te Zaandam een publieke verkoping plaats van de complete inventaris van de fabriek aan de Hoogstraat 37 te Koog aan de Zaan.
Naast het pakhuis ’t Kalf was café/restaurant “De Zwaan” gelegen. De stenen panden dateerden uit 1893. De panden werden in 1915 aangekocht door de N.V. Zaanlandsche Cacaofabriek en bij het bedrijfscomplex getrokken. Zij deden dienst als kantoor.
Extractiefabriek “De Witte Klok” werd in 1925 gebouwd aan de Diederik Sonoyweg te Zaandam. De molenschuur van De Groene Ridder werd in 1898 verplaatst naar molen “De Witte Klok”. Hij kreeg op zijn nieuwe plek een nieuwe naam: “Indramajoe” (plaats op de noordkant van Java). Na de sloop van molen “De Witte Klok” in 1924 werd de extractiefabriek met dezelfde naam gebouwd door de N.V. Zaanlandsche Cacaofabriek v/h Teun Olij en Comp.
De Baronie
In de jaren dertig van de vorige eeuw betrok de N.V. Zaanlandsche Cacaofabriek een gebouwencomplex aan de Westkadijk te Nijkerk. Er werden tot 1990 chocoladeproducten geproduceerd door de firma Baronie/De Heer. Tegenwoordig is het complex gerestaureerd en in gebruik als woon/winkelcomplex.
In 1953 werd de N.V. Zaanlandsche Cacaofabriek te Nijkerk overgenomen door de firma Baronie. Deze firma bleef tot 1990 actief op deze locatie met het vervaardigen van chocolade.
Bronnen en afbeeldingen
De heer J. Klomp, zaanstad.pictura-dp.nl, wiewaswie.nl, hetgeheugenvannederland.nl, vandelftbiscuits.nl en mijngelderland.nl.