Het gebouw aan de Kerksloot bleef lang als weeshuis in gebruik, rond 1900 woonden hier nog ongeveer negen wezen. Later was er een kleuterschool in gevestigd. Het weeshuis van Zaandijk ging in 1964 door brand verloren. Het grote panel werd gebouwd in 1730, zoals ook het opschrift van een in de gevel aangebrachte steen aangaf.

De tekst op de steen; ‘Doe men schreef zeventienhonderd en drie maal tien, lij Heijndrick Wïllenisz. van Boort den eersten stien’. Het gebouw aan de Kerksloot bleef lang als weeshuis in gebruik, rond de eeuwwisseling woonden hier nog ongeveer negen wezen die waren toevertrouwd aan de zorgen van het echtpaar Jacobs, Onder anderen groeide de Zaanse kunstschilder Jaap Kaal hier op. In het gebouw was ook een vergaderkamer voor de regenten aanwezig en een. trouwkamer. In de regentenkamer zetelde later de Zaandijker gemeenteraad, tot in 1855 het raadhuis tegenover de Beeldentuin kon worden betrokken.

Ook al vóór het hier afgebeelde weeshuis kon worden betrokken, bevond zich hier in de omgeving een soortgelijk inrichting. Dit eerste weeshuis, voor Koog en Zaandijk samen, werd in 1695 gebouwd en was bereikbaar via de brug van het Arie de Bruinspad. Met de bouw van het nieuwe weeshuis werd ook het Weeshuispad aangelegd. Vooraan het Weeshuispad stond een fraai huis dat in 1965 in zijn geheel werd vervoerd, naar de Zaanse Schans, als geschenk van de gemeente Zaandijk. In dit huls zag in 1830 de bekende Zaandijker arts Dr. Jan Mulder het levenslicht, en drie jaar later zijn zusje Neeltje Mulder. Zij schreef het boek ‘Uit den goeden ouden tijd”, dat speelt in Zaandijk omstreeks 1850, voor een groot deel rond het Weeshuispad.

Een felle brand heeft op 21 december 1964 een deel van het uit 1730 daterende Weeshuis aan de Lagedijk te Zaandijk verwoest. De schade die aan het historische gebouw werd aangericht zou f 60.000 tot f 70.000 bedragen, vooropgesteld dat besloten zal worden het pand te herstellen. Het kan echter ook zijn dat door de brand de sloop waarvoor de gemeente Zaandijk een verzoek had ingediend, zal worden bespoedigd.

De oorzaak van de brand die door de Gemeentelijke vrijwillige brandweer met 12 stralen werd bestreden, was vanmorgen nog niet bekend. Niet uitgesloten moet worden geacht dat het vuur is ontstaan doordat kinderen met lucifers speelden.

Geschrokken
Nablussingswerkzaamheden duurden tot vannacht 0.30 uur, terwijl ook later in de nacht en vanmorgen brandweermannen in actie moesten komen om de weer oplaaiende vlammen te doven. De heer L. L. 0rtelee, Kerkstraat 11, zat om 10.10 u. samen met zijn echtgenote naar een televisie-uitzending te kijken toen plotseling een jongeman op het raam tikte en riep dat er brand was Wij schrokken heel erg, want een jaar of wat geleden hadden we veel last toen er brand naast ons in een timmerfabriek, vertelde de heer Ortelee, die meteen de brandweer had gealarmeerd.

12 stralen
De brandweer, die met alle materieel uitrukte, zette vier spuiten met totaal 12 stralen in. Oorspronkelijk verkeerde men in de veronderstelling dat het houten pand met stenen voorgevel historische voorwerpen van Oudheidkundige vereniging Jacob Honig Jansz. Jr. lagen opgeslagen. Ze waren echter, voor zover nog niet door de jeugd vernield, vorige maand weggehaald. De gemeente had vorige week andere voorwerpen als tegels van een kostbare tegelschouw laten weghalen. De blussers plaatsen omstreeks 10.15u. ladders tegen de houten wanden om te proberen via gebroken ruiten op de bovenverdieping te komen. Ze moesten echter wijken, toen omstreeks 10.30 u. de vlammen door het dak kwamen en enige meters omhoog schoten.

Hechte constructie
Toen even later de grote schoorsteen van het dak rolde, zei J. W. van Sante, Lagedijk 41, lid van de Oudheidkundige vereniging dat het grootste deel van het pand de vlammen zou weerstaan. “De constructie is bijzonder hecht, er zijn balken van 40 bij 40 cm. “Zijn uitspraak zou later door de feiten worden bevestigd.

Enkele brandweermannen hielden de woning van de heer Ortelee in de gaten. Anderen klommen op het dak van de christelijke kleuterschool naast het Weeshuis om daar het vuur te bestrijden. In korte tijd veranderde het terrein rond het Weeshuis in een waterbassin.

Om 10.50 uur was de brandweer het vuur zo goed als meester. De honderden belangstellenden die vanaf de Willem Dreeslaan hadden staan kijken gingen naar huis. Korte tijd later stroomden echter weer veel Zaandijkers naar de plaats van de brand, omdat als een lopend vuurtje door de gemeente ging dat besloten was het pand te laten verbranden.

Nablussing
Het gerucht ontstond omdat brandweercommandant D. L. Husslage opdracht had gegeven even met spuiten te stoppen. “Waarom doen ze dat nou? “vroegen oud-wethouder P. Brand en vele anderen zich af. Commandant Husslage onderzocht intussen het gebouw waar nog vlammen waren, terwijl anderen de toestand van de stenen voorgevel die later tegen het houten pand werd gebouwd onderzochten. Na enige minuten werd het blussen hervat, waarbij de aandacht vooral werd gericht op nog bedreigde plaatsen.

Ongeveer een half uur na middernacht werd het sein “alles veilig “gegeven. Toen bleek dat ondanks de felle vlammen de vloer van de bovenverdieping en de benedenverdieping weinig brandschade hadden opgelopen. De kap van het dak was voor een deel ingestort terwijl schotten waarmee in later jaren kamertjes op de bovenwerdieping waren gemaakt, waren verbrand.

Weeshuis vroeger raadhuis
Het Weeshuis, Weeshuispad 10 te Zaandijk werd in 1730 opgetrokken en in 1835 verbouwd tot een gebouw met twee verdiepingen met een rechtafgedekte voorgevel. Tot 1855 deed het dienst als raadhuis. De ingang had een pilasteromlijsting. Het gebouw bevatte voorts een vergaderzaal waarin de regenten vroeger vergaderden, waarin later de Zaandijker raad zetelde en een trouwzaal. Deze vertrekken verloren hun bestemming toen in 1855 het gemeentehuis aan de Lagedijk in gebruik werd genomen. Omstreeks 1905 waren er nog negen wezen. Ook was er nog een christelijke kleuterschool in gevestigd. Later werd het pand gebruikt als opslagplaats. In de voorgevel is een gedenksteen met het opschrift: “Doe men schreef zeventienhonderd en drie maal tien. lij Heijndrick Willemsz. van Boort den eersten stien”. Het pand, dat op de Monumentenlijst staat is eigendom van de gemeente Zaandijk.

Tot eind november werd het tegen een symbolisch bedrag van f 1 verhuurd aan de Oudheidkundige Vereniging Jacob Honig Jansz. Jr. Lange tijd had deze vereniging plannen het historische pand te restaureren om er een bibliotheek en boekerij van te maken en de grote oudheidkundige verzameling in onder te brengen.