Een huis dat staat op de Lagedijk 214 te Zaandijk. Het is historisch gezien het oudste huis dat nog in Zaandijk staat. Wat is de functie (geweest) van het huisje op Lagedijk 214 in de loop der jaren en wat is deze nu?

Het heeft heel veel werk gekost om de geschiedenis van het huisje te achterhalen. Toen het eenmaal bekend was dat het zo oud was, is het langzaam, stukje voor stukje, beetje bij beetje uit elkaar gehaald.

Het pand voor de restauratie
Alle stukjes hout, hoe klein ook, moesten bewaard worden en hebben mijn ouders vaak en veel kopzorgen bezorgd. Met hulp van een bouwbedrijf is het weer helemaal opgebouwd en lijkt het weer als nieuw (van buiten). Binnen moet er nog heel veel gebeuren en daar zijn mijn ouders nog steeds druk mee bezig.

Het pand ligt ten zuidoosten van de Zaandijkse sluis. Hiertussen staat nog een cafe dat zeker ook historische waarde heeft.

Deze drie bouwsels vormen als het ware een buffer tegen de opkomende industrie aan de noordkant van de sluis. Geografisch gezien vormt deze buffer het einde van de kleinschalige woonbebouwing in Zaandijk langs de Zaanoever. Het is in feite het einde van het ‘ouderwetse’ dorp. Aan de andere (noord) kant van de sluis begint de nieuwe industrie. Het pand wordt samen met de sluis en het cafe ook wel “het eerste bouwen” genoemd omdat het pand het oudst is van heel Zaandijk.

Op de kaart (uit 1999) is duidelijk de kadastrale ligging van het huis te zien. Nummer 214 is het pand en nr.222 is het cafe. Daarnaast is dus de Zaandijks sluis en bij nummer 230 begint de industrie in de vorm van een groot pakhuis. Hierin worden machines van de aangrenzende vetfabriek gerepareerd en onderhouden. Daarachter gaat dit industrieterrein zoals gezegd door en daarachter is weer een nieuwbouwwijk, dit hoort echter al niet meer tot Zaandijk maar tot Wormerveer.

De ligging van het pand is dus in die mate belangrijk dat het het einde van het oude Zaandijk markeert. Het is een ‘driehoek’ die een historische waarde heeft en daarom als symbool voor het oude dorp gezien wordt.

Functie
Als je kijkt naar de functie in sociaal historisch opzicht kun je zien dat het tussen 1626 en ongeveer 1890 als bakkerij is gebruikt. Het pand kent dus een lange traditie van bakkers.

Hierbij speelden zich zo nu en dan ook de nodige sociale conflicten af. Bijvoorbeeld tussen Jan de Ruyge en Jacob van der Vos. Zoals in hoofdstuk 1 beschreven is, hadden deze twee een conflict over de huur wat uiteindelijk met een sisser afliep. Maar vaak werd het een heuse rel wanneer iemand de huur niet wilde of kon betalen.

De functie die het pand nu heeft is in sociaal opzicht vooral recreatief Mijn vader is nog steeds hard bezig (in zijn vrije tijd) om de binnenkant af te krijgen. Behalve in sociaal opzicht heeft het huis nog een aantal andere functies die misschien nog wel belangrijker zijn. Deze staan hieronder: In architectuur historisch opzicht is het pand heel belangrijk omdat het een van de laatste overgebleven tweebeukige panden is. Dit was op zich al bijzonder omdat meestal pakhuizen op deze manier werden gebouwd en niet woonhuizen. Wat dat betreft is het bijzonder dat het pand deze vorm van architectuur (voor en na de restauratie) heeft.

In constructief historisch opzicht is het pand van grote waarde. Het bevat een van de meest zeldzaam geworden constructies, namelijk de ankerbalkconstructie. Ook de gebinten, de balken die het pand dragen, hebben een belangrijke functie. Verder is de zogenaamde penconstructie in plaats van het gebruik van spijkers uiterst zeldzaam geworden. Deze houten pennen werden na de 17e eeuw niet meer gebruikt.

Verder is de functie van het pand in historisch-geografisch opzicht erg belangrijk. Samen met de Zaandijker sluis en het naastgelegen houten cafe in noordelijke richting markeert het het einde van de kleinschalige woonbouw in Zaandijk. Na de sluis is het namelijk vooral industrie en nieuwbouw wat gebouwd is. Het vormt een symbolische functie voor het oude Zaandijk van zo’n 400 jaar geleden.

Verder wordt het pand nu gezien als monument en is zo ook officieel erkend door de gemeente. De functie van het pand kan nu dus ook een bezienswaardigheid zijn. Het is nu een atelier voor keramiek.