Het pand is blijkens archiefonderzoek gebouwd in 1684 door Garmet Symonsz, waarschijnlijk als slachterij met woonhuis. In 1733 werd het in de archieven aangeduid als slachthuis. Het pand is vooral bekend als de voormalige fietsenwinkel van Molenaar.

Ter ere van de opening schreef Marie Kleij (Kleidoiffie) het volgende gedichtje:

As je van vroeger fietse gong, den kon et welderes beure
Det je deur een lekke band niet effies deur kon skeure
En had je den gien plakspul mee den zat je wel in de puree.

Maar teugenover mole De Dood hiellepe ze je oit de nood
Want deuze fietseMolenaar sting altaid met ze hullep klaar
Nag veul vroegerder, ze hewwe et oittiste kenne
Was deer een slachthois, je moete der effies an wenne
Maar deur lange taid sting et spul skeef, most et op de skop?
Et was temet an ze end, gong de skaitberreg op.

Maar nou hewwe ze et ouwe spul kenne resterere
En zo hewwe ze de ouwe taid wete te ere.

Me noeme heel groos twee bekende zaanse name
Frans Wytema en Bart Nieuwenhuis, ze werkte ors same
Et is puur kastemakerswerrek, skitterend ‘emaakt
Me benne der allegaar bar deur ‘eraakt.

De burrie kwam op 7 juli om et lintje deur te knippe
En hopelek zel ze naggeres veur een flippie binne wippe
Me wulle vezellef alle Zedaikers, dames en here
Met deuze skitterende smuiger hartelek filsetere
En wul oewes nag meer wete over dut monument van et Raik
Kaik den ok deres op de website van kaikopzedaik.

Ingrijpende verbouwing
In 1772 vond een ingrijpende verbouwing plaats: De met riet gedekte sporenkap werd vervangen door een met dakbeschot en pannen gedekte gordingenkap, terwijl de fundering werd uitgebreid. De werkruimte werd verhoogd, de schouw in de woonkamer werd vervangen door een betegelde smuiger en er kwam in de noordoosthoek een tweede betegelde smuiger. Omstreeks 1900 werd een winkelpui aangebracht.

Het monument werd in zijn voortbestaan bedreigd en verkeerde in een slechte technische staat: Vele decennia was nauwelijks onderhoud aan het pand verricht. De vorige eigenaar is begonnen met herstel van wanden, goten en kozijnen. Het werk was echter veel te omvangrijk.

Na anderhalf jaar observatie van de grondwaterspiegel bleek dat de paalkoppen en kespen permanent boven het gemiddelde grondwaterpeil stonden. Ernstige verzakking en scheefstand door grondwaterpeil-verlagingen en verrotting van paalkoppen en kespen was dan ook het gevolg. De 19e eeuwse aanbouw was vrijwel niet onderheid en verrot. Deze stond boven op een 17e eeuwse waterput en trok de achtergevel naar beneden. Om het pand te behouden was een ingrijpende en complete restauratie noodzakelijk.

Interieur
Bijzonder gaaf en volledig interieur met belangrijke decoratieve elementen, doch zwaar beschadigd. De originele vloeren en plafonds uit de 17e (woonkamer en gang) en 18e eeuw (werkruimte en winkel) waren nog aanwezig, maar in slechte staat. Twee zeldzame betegelde smuigers uit 1772 en oorspronkelijke wanden (eikenwagenschot uit de 17e eeuw) en grenen wanden uit de 17e en 18e eeuw werden eveneens aangetroffen, soms met de originele verflagen, die in het zicht zijn gebleven.. Ook hier was ingrijpende doch respectvolle restauratie noodzakelijk.

Onder het pand bevinden zich twee waterputten met plavuizen vloer en een geheel met plavuizen betegelde kelder met pekelbak. De kelders stonden vol water en de grootste put was lek en gevuld met puin en water. Deze is er uit getakeld en met een nieuwe bak erom heen weer teruggezet, zodat deze kan worden gebruikt. Deze bijzondere karakteristieken maken het pand uniek.

Constructie
Een houten vierkantconstructie met zadeldak beëindigd door twee wolfseinden. Op het dak twee schoorstenen, waarvanéén in de loop der tijden was verdwenen. Van dit type houten panden bestaan er nog maar twee: Lagedijk 7/9 en Lagedijk 13. Bijzonder is dat deze monumenten zich op korte afstand ter weerszijden van de provinciale weg bevinden. Het is dus een zeldzaam voorbeeld van Zaanse houtbouw.

Ligging
Het rijksmonument is zeer beeldbepalend door de ligging. Een unieke plek schuin tegenover de nieuwe provinciale Julianabrug naar de Zaanse Schans in een historisch ensemble van een 17e eeuwse molen, huizen en pakhuis, deels rijks-, deels gemeentelijk monument. Dit ensemble maakt het nog waardevoller.

Restauratiemethode
Respect voor de wordingsgeschiedenis. Zorgvuldig uitpellen en lezen van de bouwsporen en bouwhistorisch onderzoek in de archieven, zodat de bewonings- en gebruiksgeschiedenis kon worden achterhaald.

Gekozen werd voor het behoud van de oorspronkelijke fundering, zodat onder de authentieke vloeren werd gewerkt in moeilijke omstandigheden en de vloeren gespaard konden blijven. Zodoende werden 368 houten palen 50 cm ingekort. Daarna werd het ernstig verzakte, scheefstaande en geschrankte pand rechtgezet, werden in de loop der tijden verwijderde constructieve onderdelen weer aangebracht. De fundering werd opnieuw met oud materiaal gemetseld.

Cradle to cradle
Door het vrijwel uitsluitend hergebruiken en restaureren met oude antieke bouwmaterialen bleef niet alleen de sfeer bewaard, maar werd ook het milieu gespaard. Hergebruik in plaats van sloop is volgens sommige berekeningen de meest ecologische oplossing, omdat de in het gebouw opgeslagen energie (die bij sloop vernietigd wordt) behouden blijft.

Worden daarnaast oude bouwmaterialen hergebruikt zoals hier in hoge mate, dan kan gesproken worden van een hoge ecologische waarde. Deze methode is uiterst arbeidsintensief en tijdrovend maar heeft ook als voordeel dat alle authentieke details behouden konden blijven.

Herbestemming
Tot ca 1990 was het woonwinkelpand. Vanal 1918 rijwielherstelplaats met woningen. Doelmatig herbestemmen is maatwerk en een complexe onderneming. Lang is gezocht naar een passende bestemming met een publieke functie, zodat de plaatselijke bevolking en de vele toeristen die passeren op weg naar de Zaanse Schans van dit prachtige erfgoed kunnen genieten. De bijzondere karakteristieken van het pand werden blootgelegd en ingepast in het totaalconcept. Deze werden leidraad bij de zorgvuldige restauratie en herbestemming, zodat het monument passend gemaakt kon worden voor een eigentijds gebruik door een nieuwe generatie.

Toekomst
Na lang zoeken werd een goede chefkok gevonden die een brasserie/restaurant, laagdrempelig met hoge kwaliteit, in het monument gaat exploiteren, zodat de toekomst blijvend verzekerd is. Dit past uitstekend in het beleid van de gemeente om het toerisme en het economisch leven in Zaandijk te bevorderen.

Na voltooing van de restauratie is Zaandijk weer een prachtig monument rijker. Een cultuurhistorische aanjager voor de Zaanstreek. Een prachtige plek en een bijzonder pand, toegankelijk voor iedereen.

Gebiedsgerichte Monumentenzorg
Deze restauratie valt samen met de herbouw en restauratie van de 17e eeuwse molenaarswoning van de voormalige meelmolen “De Blijdschap” uit Assendelft. Dit tot dusverre niet beschermde pand met zeldzaam complete constructie en interieur kon nogéén dag voor de sloop worden gered en wordt op het aangrenzende terrein herbouwd. Het is aangewezen als gemeentelijk monument. Sprake is dus van revitalisering en herontwikkeling van het zuidelijkst stukje beschermd dorpsgezicht van Zaandijk, dat op zich deel uit maakt van een groter historisch ensemble dat zeer de moeite waard is en het aandachtsgebied is van de stichting Zaan en Dijk die ten doel heeft dit gebied te beschermen.

Er is dus sprake van binnenstedelijk bouwen en stedenbouwkundige vernieuwing in een historisch gebied: Versterking van het monumentale karakter en een goed voorbeeld van het toepassen van “Belvedaire”.

Frans Wytema